La Guerra Civil española

A Guerra Civil Española estala cando o exército de África se subleva contra o goberno da Fronte Popular o 17 de xullo de 1936, poñéndose ás ordes do xeneral Franco O día 18, varias guarnicións da península sumáronse á sublevación. O xeneral Franco, que se achaba nas Palmas neses momentos foi despertado ás catro da madrugada. Comunicáronlle que se sublevarán con éxito as guarnicións de Ceuta, Melilla e Tetuán.

Pola mañá, xa do día 18, Franco embarca á súa muller e a súa filla nun transatlántico con destino a Francia, e el, ás dúas da tarde, sube ao "Drgón Rapide" un avión que o levará a zona española do protectorado de Marrocos. Por que se alzaron contra o Goberno? Para sabelo temos que botar a vista cara atrás.

No ano 1923 Miguel Primo de Rivera, co apoio do rei Alfonso XIII, instaurara unha ditadura militar. En 1930 agotada a ditadura, dimite. O país levaba moitos anos de atraso social e económico con respecto a outros países do seu entorno.

En 1931 convocáronse eleccións municipais Foron elixidos máis concelleiros monárquicos que republicanos. O caso é que a coalición de partidos republicanos moderados e de esquerda obtivo maiorías nas grande cidades, polo que o rei Alfonso XIII vendo as manifestacións pro-republicanas tras os resultados decide facer a equipaxe e fuxir do país En Madrid, o comité revolucionario proclama a República, o que se coñecerá como II República, xa que España tivera outra fallida aventura republicana moitos anos antes. A monarquía renunciou a si mesma; polo tanto, a segunda republica estaba perfectamente lexitimada.

Niceto Alcalá Zamora asume a presidencia do goberno provisional, que tiña como misión elaborar unha nova Constitución Republicana cun corte fortemente anticlerical. Niceto Alcalá Zamora, que era católico, propoñía unha secularización máis moderada e atopouse cunha forte oposición. Unha onda anticlerical desatouse en boa parte de España.

Os disturbios comezaron en Madrid, e se propagaron rapidamente, con violentas revoltas noutras cidades. Moitos conventos e edificios relixiosos arderon, profanáronse lugares de culto a cemiterios. Houbo moitos feridos; incluso mortos.

A Contitución aprobouse en decembro e iniciáronse as primeiras reformas. Alcalá Zamora xa dimitira, por non estar dacordo co trato que a Constitución lle daba á cuestión relixiosa. Comezaba a etapa de Manuel Azaña, quen pretendía acelerar a modernización de país.

Temendo que Alcalá Zamora emprendera unha campaña de desprestixio contra a República, os socialistas e os azañistas acordan ofrecerlle a presidencia da República, cargo que ocuparía durante anos con gobernos de distinto signo. Esta etapa azañista de dous anos, do 31 ao 33, é coñecida como "O Primeiro Bienio" ou "Bienio Reformista". No 33, volveron a celebrarse eleccións, e esta vez gañou unha coalición de dereita que rematou encabezando Alejandro Lerroux.

Este segundo bienio é coñecido como o "Bienio Conservador". Foi un período de grande inestabilidade cun intento fracasado de golpe de estado, a Revolución de Outubro de 1934, en Asturias, que estivo alentada por importantes dirixentes do PSOE, como Largo Caballero e Indalecio Prieto. A río revolto, Companys tamén proclamou o Estado Catalán, dentro da República Federal Española.

Pero o líder catalán non conseguiu os seus obxectivos e acabou no cárcere. Mentres, a revolta en Asturias foi sofocada pol goberno, quen contou cun xoven xeneral para coordinar as operacións. Chamábase Franscisco, de primeiro apelido Franco.

A insurrección de Asturias reafirmou na dereita, e especialmente nos monárquicos, a convicción de que se o estado conseguira sofocar a revolta, non fóra pola eficacia das institucións republicanas, senón pola determinación das forzas armadas de actuar rapida e contundentemente A dereita perdeu a fe na legalidade, polo que comezou a pensar en defender os seus intereses por outrso medios. A insurreción da esquerda era un claro preludio da guerra; é por isto que algúns autores sitúan o comezo da guerra civil no ano 1934. En palabras de Indalecio Prieto: "A revolución só servira para facer máis profundo o abismo político que dividía a España".

A represión foi dura; fixéronse moitos prisioneros, xuícios e sentencias de morte, aínda que para rebaixar a tensión moitas penas foron conmutadas. Na dereita, creceu un temor a que nun próximo intento acabara triunfando unha revolución bolchevique. En febreiro de 1936, celebráronse eleccións xerais, as últimas da II República Española.

As esquerdas, para gañar, uníronse no que se chamou a Fronte Popular, unha coalición de socialistas, comunistas e anarquistas. A cousa estivo moi empatada, pero a coalición fronte populista acabou obtendo a vitoria, non exenta de sospeitas de fraude. As posicións se radicalizaron moitísimo.

A esquerda non soubo conterse, e os desordes sucedéronse de novo: manifestacións folgas, quema de conventos e igrexas, . . .

Ademais, os políticos de esquerdas xa exisían sen ambaxes a ditadura do proletariado. O Partido Comunista Español, que anos antes era insignificante, crecía como a escuma. Por outro lado, o fillo de Miguel Primo de Rivera, José Antonio, creara un movemento de inspiración fascista, a Falanxe O fascismo triunfaba en Italia e en Alemaña, e tamén en España.

A Falanxe, fusionada con Xuntas de Ofensiva Nacional Sindicalistas (XONS) non tiveran un bo resultado nas eleccións do 36, e quedara sen representación. Non obstante, agora os xóvenes de dereitas comezaban a alistarse nas súas filas; o partido crecía e cracía O caos apoderouse de España Pelas nas rúas entre comunistas e falanxistas; cada día morrían dun e doutro lado. O Goberno non foi quen de poñer orde.

O moderado Presidente da República, Niceto Alcalá Zamora foi destituído, e Manuel Azaña acabría ocupando o cargo; Casares Quiroga aceptaría a presidencia do Goberno. O PSOE estaba cada vez máis dividido: para Indalecio Prieto era prioritaria a defensa da República; pero a facción máis radical, representada por Largo Caballero, co alcume do "Lennin español" inclinábase porque os obreiros se apoderaran do poder político á marxe da legalidade, para iniciar as transformacións sociais. Largo caballero quería unha revolución social, que debía conseguirse mediante a violencia.

Mestres, un alzamento militar contra a Fronte Popular estaba xestándose en segredo. Catro anos antes xa fracasara outro pronunciamento militar: a chamada "Sanjurjada"; non obstante, en 1936, a sublevación contaría co xeneral Mola como director, con Sanjurjo exiliado en Portugal outra vez á fronte. Esta vez haberían de coordinarse mellor as cousas.

Só facía falla un detonante. E ese detonante chegou. O 12 de xullo de 1936, uns falanxistas mataron ao tenente da Garda de Asalto Republicana, José del Castillo, militante socialista.

O corpo policial buscaba vinganza, e tratou de deter a algúnr falanxista. Como non o atoparon, foron a buscar a Gil Robles, pero este se atopaba de veraneo. Foi entonces, pasando pola rúa Velázquez, cando alguén propuso ir a por José Calvo Sotelo, quen vivía alí.

Foi detido de madrugada e metido nunha camioneta. Alí, un escolta de Indalecio Preito disparoulle na caluga. José Calvo Sotelo era unha grande figura da dereita: diputado e destacado líder da oposición.

O seu asasinaro causou unha grande conmoción, e foi o que fixo que Franscisco Franco, ata entón indecido, decidira sumarse ao golpe de estado dirixido por Mola. E é aquí onde retomamos a historia. A rebelión militar estalou con éxito en Marrocos, e o día seguinte alcanzou a península.

Dos 24 xenerales de división, con mando en forza, só se sublevaron catro, pero os sublevados contaban co exército de África, que era o máis experimentado. Os golpistas tiñas planeado ocupar as cidades máis importantes nun par de días como moito, pero non foi así. A intervención das forzas de seguridade, as tropas leais e os civís armados polo goberno, frustraron parcialmente o golpe.

O alzamento non triunfa nin na capital, Madrid, nin en Barcelona, aquí grazas á decisiva intervención de xeneral Aranguren, quen se mantivo fiel á República. A guerra estendeuse durante tres longos anos. Foi unha guerra fraticida, entre irmáns.

Unha guerra que aínda da que falar hoxe en día. Dúas Españas enfrontadas; bos e malos; heroe:s, malvados; víctimas, verdugos. Todo.

E en ambos os dous bandos A península quedou dividida en dúas zonas: a republicana e a chamda nacional. Como actuaron os países veciños? O certo é que ningunha democracia axudou á República; de feito, Inglaterra e Francia promoveron un acordo de "Non Intervención", ao que se sumaron moitos países.

Este acordo foi unha farsa, e algúns países decidiron ignoralo completamente. España convertiuse en campo de batalla das forzas totalitarias antagónicas en Europa: o nazismo e o fascismo contra o comunismo. Tamén convertiuse en laboratorio de experimentación de novas armas e métodos de guerras.

As potencias nazi e fascista suministraron tanques e avións aos sublevados, ademais dunha forza de infantería voluntaria italiana, mentres que ingleses e americanos lles facilitaron o combustible. A URSS apoiou con firmeza aos republicanos, con entrega de material bélico e víveres a cambio do ouro do Banco de España, o famoso "Ouro de Moscú, cobrado por Stalin. Para loitar contra o exército sublevado o goberno republicano, presidido desde o 19 de xullo por Giral, pois Casares Quiroga dimitira, armou ao comezo da guerra aos civiles, o que deu lugar ás famosas "Milicias".

Valentes milicianos, indisciplinados, convertirían a famosa loita de clases nunha guerra de clases. Os milicianos desatan o terror na retaguarda, fixando a súa ira especialmente na Igrexa Católica, dando morte a máis de 8. 000 relixiosos.

A guerra cobrou para os nacionais un cariz de Cruzada, contra os inimigos da relixión; Término empregado polos bispos españois, o que suposo o apoio da Igrexa ao bando de Franco. Pero os asasinatos tamén se deron na retaguarda nacional. As ordes do xeneral Mola eran claras: "Usar tanta violencia como sexa menester".

De súpeto, os que antes eran adversarios políticos convertíanse en inimigos da noite á mañá. É curioso, porque nesta guerra o número de mortes na retaguarada é semellante as producidas no frente. Moitas destas mortes non eran máis que vinganzas persoais.

Trala decisiva operación de cruce do Estreito polas tropas de exército de África, e con gran parte de Andalucía e Estremadura controladas, os xenerales do bando nacional viron a necesidade de ter un mando único. A finais de setembro do 36 unha reunión de altos mandos da facción sublevada deciden nomear a Franco como "Xeneralísimo de todos os exércitos" e xefe do novo Estado erixido na zona sublevada. Franco resistiuse ata o último momento a ser o elixido.

Mentres, en Madrid, o goberno de Giral caeu, e o socialista redical Largo Caballero foi designado presidente do goberno republicano. A escasa afluenza de voluntarios para coller as armas, un 100. 000 en cada zona, obriga a ambos bandos a abrir as caixas de recluta.

En agosto, os nacionais; e en setembro, os republicanos. A partir de entón, enfrontaranse dous exércitos engrosados por soldados de quintas, moitos deles totalmente alleos á loita ideolóxica, a cal resúmese a tiros. Os combatentes loitan no bando que triunfou na súa vila, cidade ou provincia.

A lealdade xeográfica será a principal. O gran obxectivo dos sublevados é tomar a capital; a gran ofensiva de Madrid é planificada como un movemento converxente das tropas de Mola polo norte e as de Franco polo sur, dado que se cae Madrid, os nacionais teñen gañada a guerra. Pero os defensores da República non llelo poñen fácil.

Iníciase a Batalla de Madrid. Os repúblicanos, ademais do material bélico soviético, contan cunhas unidades militares compostas por militares estranxeiros de máis de 50 países, as chamadas "Brigadas Internacionais". O goberno republicano presidido por Largo Caballero tomou a precaución de abandonar Madrid e instalarse en Valencia.

A primeira fase termina en febreiro e marzo de 1937, coas batallas de Jarama e de Guadalajara; nesta última son derrotados de maneira vergoñosa os voluntarios italianos enviados por Mussolini, na que é difundida propagandísticamente como a primeira derrota do fascismo no campo de batalla. Os anos 37 e 38 constitúen o longo tramo central da guerra, que partindo dun equilibrio de forzas resolvese en favor dos sublevados. A principios de 1937 os nacionais avanzan e conquistan Málaga.

O norte, Biscaia, Santander, Asturias era de grande interese estratéxico ao ser unha rexión industrial. Franco, renunciando á toma de Madrid, inicia a ofensiva do norte e acaba ocupando a cornisa cantábrica. Mundialmente coñecido será o episodio no que os bombarderos alemáns da Alemana Nazi, a coñecida como Lexión Cóndor, atacaron a cidade de Guernica.

Pablo Picasso dedicoulle a Guernica un cadro que se expuso en París. O obxectivo era tratar de mostar os horrores da guerra e atraer a simpatía do público á causa republicana. En maio de 1937, despois de graves enfrontamentos armados en Barcelona entre anarquistas e comunistas, Largo Caballero dimite como Xefe do Goberno.

As diferenzas no bando republicano baséanse entre quen queren a revolución á guerra, como son os anarquistas; e os que buscan o triunfo militar ante todo, como os comunistas. O presidente da República, Manuel Azaña, nomea a Juan Negrín presidente do goberno. Negrín reforzou os seus poderes e impulsou unha nova e grande ofensiva.

Para alixerar a presión sobre o norte, en verán de 1937, abren os frentes de Brunete e Belchite. A finais do 37, o goberno republicano trasládase de Valencia a Barcelona e inician a campaña de Teruel, co obxectivo de evitar o ataque definituvo dos franquistas sobre Madrid. Fracasan.

Trala pérdida de Teruel polas tropas republicanas en febreiro de 1938, os exércitos de Franco lanzaron unha ofensiva en Aragón que arrasou as defensas republicanas. Os nacionais penetran en Cataluña e toman Lleida, onde atopan unha forte resistencia republicana. En abril chegaron ás praias de Binaroz, separando o territorio republicano que quedaba dividido en dúas áreas principais: a de Cataluña e a de Madrid.

A terceira fase da guerra culmina coa descomposición política da República, polas súas propias divisións internas. Os republicanos, tras un grande éxito inicial, son vencidos na Batalla do Ebro, unha das máis sanguentas de toda a guerra. Foi unha batalla que preparaba o camiño para a caída de Cataluña.

O goberno de Negrín intentou resistir todo o posible, a fin de vincular a guerra española a unha máis que probable guerra mundial. Coa presión que exercía a aviación nacional, e caída Tarragona, a resistencia republicana afúndese. O xeneral Yagüe entra en Barcelona, entón sede do Goberno.

En xaneiro de 1939, e sen apenas resistencia, miles de republicanos, militares e civís, exílianse en Francia, entre eles o poeta Antonio Machado, quen vello e enfermo fallecerá en Colluire o 22 de febreiro. O 27 de febreiro, o goberno de Franco é recoñecido por Francia e Inglaterra, o que provoca a dimisión de Manuel Azaña como Presidente da República. O 28 de marzo foi ocupada Madrid.

O 1 de abril de 1939 Franco firma o último parte de guerra. A terrible Guerra Civil Española finalizou, dando paso á longa ditadura de Francisco Franco, que duraría ata o ano 1975.