ANIOŁY i inne BYTY DUCHOWE w Biblii

dzisiaj Podejmiemy bardzo ważny temat mianowicie temat aniołów oraz innych istot duchowych w Biblii temat zapowiadany temat obiecany No ale zanim do tego przejdziemy to może jeszcze pokażę ten przycisk jaki dostałem na 100000 subskrypcji ostatnio o tym mówiłem że taki czekam na taki przycisk Proszę bardzo jest przycisk na 100000 subskrypcji moje imię nazwisko Marcin Majewski czyli nazwa kanału także to jest duże ciężkie gdzieś sobie Pewnie powieszę No i jeszcze jest taki list gratulacyjny po angielsku od YouTube z okazji uzyskania tej liczby 100000 subskrypcji No i zachęta żeby osiągnąć następny próg czyli próg miliona subskrypcji Także dziękuję

wam za to bo to wasza zasługa że tu jesteście A teraz już przechodzimy do tematu anioły oraz inne istoty duchowe w Biblii temat jest niesamowity bo mówimy o najbardziej tajemniczych istotach jakie pojawiają się na kartach Biblii istotach o fantastycznych kształtach jakichś niezwykłych miarach o nietypowych funkcjach istotach budzących ciekawość budzących nasz zachwyt anioły Czy aniołowie bo obydwie formy są poprawne pojawiają się w kluczowych momentach historii biblijnej tak jak na przykład Archanioł Gabriel czy Archanioł Michał i to nie jako obserwatorzy ale jako aktywni uczestnicy i wręcz współtwórcy tych wydarzeń można powiedzieć że w historii zbawienia wiele rzeczy

by się nie dokonało albo nie dokonało tak jak się dokonały bez udziału aniołów Zresztą Ktoś kiedyś powiedział że jeżeli z Biblii usuniemy anioły to tak naprawdę niewiele w niej zostanie I rzeczywiście w Biblii mamy anioły obecne od samego początku od Księgi Rodzaju rozdział trzeci gdzie mamy te chuby strzegące bram wrót do raju aż po księgę Apokalipsy gdzie obecność aniołów jest wręcz niesamowita ich natura jest ukryta ich osobowość jest nieznana dzieje się tak dlatego że nie mówią o sobie i nie mówią w swoim imieniu ale mówią w imieniu Boga i wykonują Boże rozkazy można powiedzieć że

są przezroczyści nie znamy często nawet ich imienia a już tak naprawdę nie znamy ich osobowości a jak wyglądają anioły No to zapewne wszyscy wiemy mają skrzydła mają aureole długie jasne włosy długie białe szaty często świetliste no może poza cherubinki które są takimi małymi nagimi po baskami tak No zobaczymy w trakcie wykładu właśnie jak bardzo te nasze folklorystyczne takie bajkowe wyobrażenia różnią się od tego co tak naprawdę o aniołach mówi Biblia tak może właśnie Zobaczmy sobie te nasze takie wyobrażenia aniołów właśnie ze skrzydłami z długimi powłóczysty szatami takie jaśniejące postaci Prawda też skrzydła jasne blond włosy

czy takie właśnie herubin prawda małe takie bobaski często nagie czy tu mamy fragment obrazu fra Angel archanioła Gabriela też piękne jasne włoski kręcone No i oczywiście skrzydła Zobaczymy czy takie wyobrażenie rzeczywiście jest wyobrażeniem biblijnym i w ogóle w naszym wykładzie będziemy chcieli sobie zrobić troszkę sprostować prede wszystkim powiedzieć bardzo wiele rzeczy ważnych na temat biblijnego obrazu anioła Czy anioły mają skrzydła tak zadamy ważne pytanie Czy anioły mają płeć pewnie od razu odpowiecie No nie to są istoty bezcielesne więc nie mogą mieć płci ale mamy przynajmniej jeden tekst biblijny który mówi o tym że anioły mogą

współżyć i mogą się rozmnażać mogą mieć dzieci No więc Czy anioły mają płeć Zapytamy się Czy anioły to może kosmici Przybysze z obcej planety mamy na przykład taką wizję Ezechiela rozdziale która rzeczywiście jest wizją anielską i przypomina jakieś lądowanie statku kosmicznego tak Zapytamy się Kim jest starotestamentalny anioł Jahwe potężna figura biblijna niesamowita sprawa Zapytamy się kim są chuby i serafy czy to naprawdę są anioły bo to jest bardzo ciekawe zdziwicie się kim są aniołowie stróżowie tak czy Biblia cokolwiek o nich mówi tak mamy tą modlitwę do Anioła Stróża uważamy że każdy ma takiego anioła co

o aniołach Stróżach mówi Biblia Zapytamy się też Co to jest tak zwane dziewięć chórów anielskich i mówiąc chórów od razu powiem że nie mam tu na myśli jakieś grupy muzycznej w niebie która śpiewa Panu Bogu piosenki chóry to są jakieś kategorie niebiańskich istot tak I zapytamy się Co to jest te dziewięć chórów anielskich Zapytamy się kiedy zostali stworzeni aniołowie i ważne pytanie dlaczego w Biblii nie ma ani słowa o ich stworzeniu tak w Biblii mamy pierwszy opis stworzenia świata drugi opis stworzenia świata gdzie wymienia się różne przeróżne różne kategorie stworzeń ani słowa o stworzeniu aniołów

Dlaczego Zapytamy się Skąd pochodzi najstarsze wyobrażenie uskrzydlone istoty Jesteśmy na terenie starożytnego Bliskiego Wschodu Egiptu Mezopotamii więc sobie też o tym powiemy powiemy sobie czy aniołowie prowadzą bitwy z demonami tak mamy takie piękne ciekawe wyobrażenia no i oczywiście pojawią się różne ważne sprostowania tu może taki jeden przykład jeżeli myślimy że Archanioł Michał czy Gabriel że to są aniołowie najważniejsi na czele najbliżej stojący Boga No to też możemy się zdziwić widzimy więc że zagadnień związanych z aniołami jest bardzo dużo i prawdopodobnie nie zdążę ich omówić wszystkich w jednym odcinku No ale Najwyżej zrobimy taką serię tak

jak było kumran żeby spokojnie te rzeczy omówić bo rzeczywiście temat jest fascynujący temat jest niesamowity No i odpowiedzmy sobie na pierwsze pytanie Czy anioły mają skrzydła czyli to nasze najbardziej powszechne wyobrażenie o aniołach ich główny atrybut czyli skrzydła Otóż musimy sobie od razu powiedzieć że nigdzie w Biblii ani razu nie ma mowy o tym żeby aniołowie mieli skrzydła tak mamy tylko jeden taki tekst z Księgi Daniela z 9g rozdziału który tutaj nawet przytoczyłem mianowicie mówi on o tym że mąż Gabriel przybył do mnie to mówi Daniel lecąc pospiesznie ale to jest taka uwaga niepewna dlatego

że samo tłumaczenie jest tutaj niezbyt ścisłe A poza tym tutaj nie ma mowy o skrzydłach No ale być może jest to jakaś jedyna w Biblii wzmianka która sugeruje że aniołowie lecą czyli muszą mieć skrzydła ale poza tym aniołowie którzy objawiają się w biblii Nie tylko nie mają skrzydeł ale wręcz często są nieodróżnialna od zwykłych ludzi i tutaj pokazuje takie kilka przykładów kilka tekstów między innymi aniołowie którzy pojawiają się u Abrahama jako zwykli ludzie aniołowie którzy przychodzą na gościnę do Lota Księga Rodzaju rozdział 19 również nieodróżnialna od ludzi anioł który pomaga hagar anioł który zapowiada poczęcie

sędziego Samsona tak matka Samsona żona manoach tam się dziwi także przyszedł jak przyszła jakaś niezwykła postać ale jednak człowiek tak anioł który pomaga Eliaszowi anioł który pomaga tobiaszowi Idzie z nim tak i tak dalej i tak dalej mamy wiele scen biblijnych w których objawiają się Anioły i są nieodróżnialna jakiś jasełkach prawda przed świętami mamy różne targi Gdzie Mamy mnóstwo figurek z aniołami które mają oczywiście skrzydła aureo i tak dalej skąd w popkulturze Takie głębokie przekonanie że anioły mają skrzydła Otóż Wynika to najprawdopodobniej z tego że skrzydła już od głębokiej starożytności to jest starożytność jeszcze przed

biblijna i w czasach biblijnych skrzydła są symbolem właśnie świata nadprzyrodzonego one będą też symbolem szybkiego przemieszczania się ale umówmy się aniołowie nie potrzebują skrzydeł do latania nie potrzebują skrzydeł do przemieszczania się skrzydła tutaj nie są symbolem latania skrzydła są symbolem przynależności do świata Boskiego do świata nadprzyrodzonego one symbolizują zdolność do przekraczania ziemskich ograniczeń i wznoszenia się na wyższe sfery Tak więc nie jest to tak naprawdę opis wyglądu te skrzydła tylko to jest pewien symbol to jest pewien atrybut który przypisujemy aniołom jako Tym którzy przynależą do świata Boskiego i rzeczywiście już od głębokiej starożytności w różnych

mitologiach sami Bogowie bywają przedstawieni ze skrzydłami mamy wiele postaci ze świata Boskiego Egipcie Czy w Mezopotamii które właśnie mają skrzydła i może nawet kilka takich przedstawień spróbuję pokazać I tu właśnie sięgamy po najstarsze wyobrażenia istot ze świata Boskiego które nierzadko będą uskrzydlone będą miały skrzydła tu jeszcze pokazuje te 9 chórów anielskich o których później chętnie opowiem ale tu już widzimy egipskie ba wyobrażenia egipskiego ba czyli to jest taka jedna z dusz człowieka tak jakby element duszy człowieka widzimy w formie No głowa człowieka ale Forma forma ptaka oczywiście skrzydła inne egipskie starożytne bardzo stare przedstawienie właśnie

ba czyli tej duszy która unosi się do świata Boskiego duszy człowieka i właśnie posiada te skrzydła tutaj już widzimy Bardzo ciekawe takie ujęcie mianowicie to jest kość słoniowa która została znaleziona w megiddo i proszę zobaczyć że na tej kości słoniowej mamy Króla przy którym stoi właśnie taka hybryda taka postać ze skrzydłami to jest chub to jest heru to nie to nie są aniołowie to są jeszcze inne istoty ale widzimy taką hybrydę czyli takie połączenie ciała zwierzęcego z postacią człowieka i oczywiście skrzydła inne wyobrażenia mamy postać lamma to jest w Sumer bardzo starożytne wyobrażenie jedne z

najstarszych Jakie są w ogóle właśnie takiego ducha opiekuńczego który posiada skrzydła pochodzi ze świata Boskiego nazywa się lamma i rozwinięcie tej idei będzie w tak zwany lamassu to może tutaj pokażę od razu mamy lamassu czyli właśnie takie postacie bardzo dużo mamy takich wyobrażeń lamassu ze świata asy ze świata babilońskiego takich właśnie Hybryd które właśnie posiadają skrzydła Ale mamy też na przykład pazuzu tutaj mamy wyobrażenie z Asyrii VI wieku taki tu już mam akurat takiego demona bardziej taką złą postać złą demonicznego jest właśnie podkreślone tutaj przez podwójną parę skrzydeł tutaj mamy jeszcze nowo asyryjska pieczeń gdzie

mamy chuba również właśnie z podwójną parą skrzydeł także takich wyobrażeń jest sporo na starożytnym Bliskim Wschodzie ale również w Grecji mamy chociażby taki wyobrażenia bogów posłańców tak jak tutaj widzimy na przykład na dzbanie widzimy Hermesa i widzimy do nóg ma takie przypięte jakby skrzydła jest postacią uskrzydlony a więc jeżeli byśmy chcieli odpowiedzieć na pytanie czy aniołowie mają skrzydła to w Biblii aniołowie nie mają skrzydeł przybierają najczęściej ludzką postać ale te skrzydła już od głębokiej starożytności właśnie stają się symbolem C takim atrybutem anioła jako bytu który sięga przekracza te te ograniczenia ludzkie i sięga świata Boskiego

czy wręcz pochodzi ze świata Boskiego No i właśnie spróbujmy sobie idąc od początku powiedzieć o kształtowaniu się idei aniołów jak ta idea w ogóle kształtuje się w Biblii A więc mówimy o najstarszych tekstach biblijnych tekstach z czasów pierwszej świątyni A więc przednie wolą babilońską Otóż tu trzeba powiedzieć że w najstarszych tekstach biblijnych Bóg Jahwe jest ukazywany jako ten który zasiada na tronie jako pan i władca ale nie jest sam nie jest sam towarzyszy mu jakieś zgromadzenie towarzyszy jakie postaci i na przykład psalm 82 mówi tak Bóg powstaje w zgromadzeniu bogów pośrodku bogów sąd odbywa Czy

na przykład bardzo stary psalm 29 mówi coś takiego przyznajcie panu tam mamy właśnie to Jahwe przyznajcie Jahwe synowie Boży przyznajcie Jahwe chwałę i potęgę pojawiają się jacyś synowie Boży którzy stoją u tronu bożego i mają oddawać Bogu chwałę przyznać mu potęgę i chwałę i my mamy oczywiście pokusę żeby razu tutaj wstawić aniołów tak no to są po prostu aniołowie tylko pamiętajmy że mówimy tut o najstarszych tekstach biblijnych które zwłaszcza psalm 29 to jest taki tekst który uważa się za jeszcze adaptację bardzo starożytnego hymnu na cześć Boga burzy jakim był baal to jest hymn kananejskie i

ten psalm bardzo przypomina taki właśnie hymny na cześć Baala i ci synowie Boży czy to zgromadzenie bogów które jakby stoi wokół Jahwe tak naprawdę przypomina właśnie te kananejskie wyobrażenia najwyższego Boga Ela który zasiada na tronie a wokół niego są ci pomniejsi Bogowie ja może nawet pokażę tutaj to na tekstach bo wypisałem zaledwie kilka takich tekstów z literatury kananejskiej z ugaryt jest bardzo wiele tutaj mamy tekst na przykład z ktu 12 gdzie jammu taki bóg morza mówi coś takiego jambu rozkazał posłańcem Zwróćcie oblicza ku całemu zgromadzeniu Zwróćcie oblicza to znaczy takie no idźcie w stronę Idźcie

do całego zgromadzenia to całe zgromadzenie oznacza właśnie tego Ela Boga Najwyższego z tymi p mniejszymi bogami zwróćcie się ku całemu zgromadzeniu do stóp Ila nie Padaj ilu to jest właśnie ten najwyższy kananejski Bóg l poprawnie zwany ilu do jego stóp nie Padaj nie Kłaniajcie się całemu zgromadzeniu mówcie do Byka ojca to są tytuły właśnie tego Ela Najwyższego z bogów mówcie do Byka ojca Ila powtórzcie całemu zgromadzeniu i posłańcy niezwłocznie zwrócili swoje oblicza ku całemu zgromadzeniu mówimy tutaj właśnie na czele z ilem o tym zgromadzeniu bogów i tutaj tekst o tym jednoznacznie mówi w tym czasie

Bogowie właśnie ci na tym zgromadzeniu ucztowanie tych pomniejszych bogów którzy otaczają tron najwyższego kananejski Boga Ila wtedy Bogowie ujrzeli posłańców jamma więc nie ma wątpliwości że to zgromadzenie tu wprost jest nazwane bogami to są Bogowie którzy otaczają tron Boga Ila inny tekst ugarycki powstał pośród zgromadzenia synów Ila tam chyba właśnie chodzi o jamma czy o Baala który właśnie powstał pośród zgromadzenia synów Ila ci synowie Ila to są ci właśnie jego Bogowie jego synowie którzy razem z nim tworzą taką radę bogów czy inny tekst ugarycki bogowie tak się ten tekst zaczyna Bogowie synowie Ila rada synów

Ila zgromadzenie synów Ila Proszę zobaczyć mamy synonimiczne i tam później są ci Bogowie wymieniani więc mamy synonimiczne określenie właśnie kim jest ta rada zgromadzono wokół Ila A w naszych tekstach biblijnych zgromadzony wokół Jahwe takam to są Bogowie w Biblii właśnie tam mamy ten tekst tak synowie Ila To są właśnie ci synowie Boży którzy są w psalmach występują rada synów Ila zgromadzenie synów Ila i te teksty które razem ze mną tłumaczył profesor Maciej myn którego Pozdrawiamy mówi właśnie na temat tych tekstów między innymi tak wszyscy bogowie ugarit byli nazywani synami Ila nie ze względu na rzeczywiste

ojcostwo Ila bo na przykład baal nie jest uważany w tej genealogii za syna Ila ale byli nazywani synami Ila ze względu na swój boski status tak Czyli czyli to są tak zwani niżsi Bogowie którzy otaczają tron Ila mamy podobny tekst wuma elisz anu jeden z wyższych bogów przemówił na zgromadzeniu bogów tak mamy zgromadzenie bogów na którym anu przemawia Czy mamy tekst taki tekst fenicki też no Fenicjanie to są sąsiedzi Izraelitów w tamtych czasach więc bardzo bliska kultura i ten fenicki tekst mówi właśnie między innymi o zgromadzeniu świętych bogów bibus mamy to tę formułę zgromadzenie czyli

rada mamy mowę o świętych i mamy mowę że to są Bogowie tak Bogowie BL kiedy wrócimy teraz już wiedząc to do naszych starych tekstów biblijnych to zobaczymy że w Biblii oczywiście Biblia będzie starała się czyścić te teksty w duchu monoteistyczny ale w tych starych tekstach Jak pamiętacie z moich innych wykładów o tym mówiłem mamy tutaj tak zwany etap hoteis muu gdzie Jahwe oczywiście jest najwyższy Tak to jest ta jeszcze ta najpierw plemienna religia Izraela a później narodowa religia Izraela gdzie Jahwe jest ich Bogiem ale nie wyklucza się istnienia innych zwłaszcza pomniejszych bogów którzy są niżej

od Jahwe Jak to mówi chociażby formuła dekalogu nie będziesz miał bogów cudzych obok mnie tak Czyli na równi ze mną obok mnie nie możesz mieć innych bogów gdzieś tam niżej może jeszcze jacyś są więc na tym etapie hen Note biblijnego mamy właśnie teksty które mówią że Jahwe zasiada na tronie w niebie ale właśnie nie jest sam Jest na jakimś zgromadzeniu jest na jakiejś radzie synów Bożych tu wprost jest mowa o bogach o synach Bożych to właśnie to są ci Bene elim który pojawia się w tekstach ugarycki czy na przykład mamy psalm 89 który mówi tak

niebiosa wysławiają cuda Twoje Panie i wierność twoją w radzie świętych i oczywiście od razu my sobie jak katolik to czyta Czy ktoś prawosławny od razu sobie myśli Aha rada świętych Czyli mamy Świętego Franciszka Świętego anzelma Świętego Tomasza No kochani muszę was rozczarować ta rada Świętych To nie są ci nasi katolicy Czy prawosławni święci to są jeszcze stare wyobrażenia że wokół Boga mamy jakieś nieziemskie na pewno to nie są ludzie nieziemskie istoty które no boskie ze świata Boskiego Bogowie którzy otaczają Jahwe Bo któż na obłokach kontynuuje ten psalm któż na obłokach będzie równy panu to właśnie

mamy to że Jahwe jest najwyższy to jest ten hote ism któż wśród synów Bożych tych benim będzie do pana podobny Bóg w radzie świętych przejmuje bojaźnią wielki jest i straszny ponad wszystkich wokół niego Czyli mamy wokół Jahwe innych pomniejszych bogów albo tutaj już Biblia jeżeli oczyszcza te teksty No to to już może nie będą Bogowie ale to jeszcze nie są aniołowie to są jakieś istoty które towarzyszą Bogu na jego radzie w niebie i ten obraz te obrazy są wyraźnie bliższe kulturze kananejskiej gdzie właśnie ilu jako najwyższy z bogów tak to ten El elion Bóg najwyższy

zasiada na tronie i towarzyszą mu inni bogowie te obrazy z psalmów są wyraźnie bliższe temu kanonji wyobrażeniu niż naszemu wyobrażeniu aniołów mamy jeszcze inne ciekawe biblijne teksty które mówią o tym że ta rada wokół Jahwe to zgromadzenie wokół Jahwe nie jest małe tak że to nie jest tak jak na przykład mówią teksty Anie tylko nie wiem tam 70 bogów czy 70 tych członków tej rady tylko że wręcz wokół Jahwe mamy całe zastępy niebieskie tutaj jeszcze raz to uczul tu jeszcze w ogóle nie ma mowy o aniołach ujrzałem pana mówi Księga Królewska siedzącego na swym tronie

A stały przy nim po jego prawej i lewej stronie Wszystkie zastępy niebieskie tak podobny obraz mówi pojawia się w księdze Izajasza w tym sławnym opisie powołania u Izajasza Jak to pan Bóg dopuścił go do widzenia samego siebie Izajasz mówi tak ujrzałem pana siedzącego na wysokim wyniosłym tronie serafiny stały ponad nim tak jeszcze o seraf sobie powiemy każdy z nich miał po sześć skrzydeł dwoma zakrywał swą twarz dwoma okrywał swoje nogi dwoma latał tak i wołał jeden do drugiego Święty Święty Święty Pan Bóg Zastępów tu znowu mamy te zastępy niebieskie te armie tak a więc Bóg

jest ukazany jako ten który jest otaczany przez jakieś zastępy istot niebiańskich i co ciekawe ta idea pojawia się jeszcze po niewoli babilońskiej bo Księga joba to jest księga która powstała już po niewol babilońskiej ale dalej To wyobrażenie że wokół Jahwe mamy jakiś pomniejszych bogów czy jakiś synów Bożych dalej się pojawia w księdze Hioba na początku to jest pierwszy rozdział bardzo podobny będzie w drugim rozdziale tekst że oto Pewnego dnia synowie Boży udawali się by stawić się przed panem poszedł z nimi i szatan tak Szatan tu nie jest jakimś panem konkurencyjnego królestwa on jest jednym z

tych synów Bożych jednym z tych dworzan na właśnie dworze czy na radzie Boga króla Boga który zasiada na tronie i jest jednym z tych którzy w niebie staje przed obliczem Boga podobnie mówi Księga Hioba w rozdziale piątym tutaj ci przyjaciele chyba do Hioba mówią tak wołaj czy ktoś ci odpowie do kogo ze świętych się zwrócisz i znowu ci święci to nie są ci nasi Święci z katolickich litani do świętych tylko to są jakieś te istoty właśnie ze świata Boskiego No to święci tak jak powiedziałem w tekstach ugarycki dokładnie oznacza tych pomniejszych bogów a więc w

tych tekstach sprzed niewoli babilońskiej Jahwe jest ukazany jako władca zgromadzenia niebiańskich sług i te sługi są różnego rodzaju tak to są różnego rodzaju byty duchowe istoty ze świata Boskiego wśród nich są na przykład synowie Boży w kanaanie jak powiedzieliśmy ten termin oznacza pomniejsze bóstwa synów Ila jak motu jammu czy baal jest to również rada świętych czyli pierwotnie znaczenie podobne do synów Ila vugar są to Bezimienni synowie Boga najwyższego rada świętych wśród tych istot pojawiają się chuby czy cherubiny jako groźni straż tronu Bożego serafy serafiny o nich sobie jeszcze powiemy ogniste byty wielbiące Boga będące najbliżej

samego Boga wśród tych Bytów pojawia się szatan jako taki oskarżyciel czy prowokator ale jako jeden z członków tej rady rady wokół Boga czy wręcz mamy całe zastępy prawda Czy wojsko niebieskie wojsko niebieskie wokół Boga o tym że wokół Boga gromadzone są te zastępy niebiańskich istot mówi chociażby najbardziej popularny epitet jaki Bóg otrzymuje w Starym Testamencie mianowicie Bóg Zastępów pan Zastępów po hebrajsku to jest Jahwe Cot tak Jahwe Cot dosłownie Bóg armii cawa oznacza armia wojsko zastęp a więc Jahwe Cot Będzie oznaczało Boga armii Boga Zastępów No i Niektórzy mówią że te zastępy to są gwiazdy

niebieskie i tak dalej ale oczywiście zgodnie z tymi obrazami te zastępy to są jakieś niezliczone armię tych właśnie różnego rodzaju niebiańskich Bytów No i tak jak pokazałem tutaj mamy te różne teksty ze świata wokół biblijnego które pokazują ten właśnie obraz najwyższego Boga który zasiada na tronie a wokół ma dwór niebiański który my No może zbyt pochopnie czy zbyt pośpiesznie nazywamy od razu aniołami popełniając błąd anachronizm No moglibyśmy nazwać te wszystkie byty aniołami gdybyśmy stwierdzili że ta kategoria anioła jest bardzo szeroka że obejmuje bardzo różne rodzaje Bytów duchowych A tak jak powiedzieliśmy w pierwotnym znaczeniu chodzi

nawet o byty z niższego świata Boskiego jeszcze takie nieoczyszczone politeistyczne czy hote isty wyobrażenia ale tutaj Musimy jedno zastrzeżenie zrobić Biblia nigdzie tych istot nie nazwie aniołami to sobie zapamiętajmy i to jest ważne i teraz właśnie przejdę do tej takiej ważnej uwagi którą chciałbym tutaj zrobić na początku naszego wykładu o aniołach mianowicie znakomita większość opracowań jakie przejrzałem na temat aniołów traktuje właśnie kategorię anioła jako spójną w całej Biblii jako jednorodną jaką taką kategorię która się nie ro rozwija tylko od razu od początku funkcjonuje tak samo i to podejście jest ahistoryczny to jest pewnego rodzaju błąd

metodologiczny Mianowicie co robimy narzucamy definicje i dogmaty na temat aniołów jakie my mamy już dzisiaj jakie znamy ze znacznie późniejszej i bardziej rozwiniętej teologicznie najpierw literatury żydowskiej później literatury wczesnochrześcijańskiej dogmatów soborów nauczania kościoła narzucamy to na te dawne wyobrażenia tych różnych niebiańskich duchowych jakieś Bytów które istnieją przy Bogu które są często zapożyczeniami wprost z tej literatury jeszcze kananejskiej tak tymczasem te najstarsze teksty biblijne mówią właśnie o różnego rodzaju byt duchowych na przykład o synach Bożych to zapożyczenie kananejskie czy o chub to jest zapożyczenie babilońskie o tym jeszcze później będę mówił i te teksty nie mówią

o aniołach w naszym współczesnym tego słowa znaczeniu takie ważne sprostowanie dlatego że my zbyt często zapominamy że Biblia to nie jest taka jedna po prostu książeczka tylko to jest biblioteka tekstów które powstały w różnych czasach i w różnych uwarunkowaniach historycznych i pewne idee się rozwijają tak mówimy tak zwanej zasadzie rozwoju objawienia tak to trochę tak jakbyśmy No nie wiem Wezmę przykład powiedzmy nauki o niebie i piekle jeżeli w Starym Testamencie czytamy o Szeolu to nie oznacza że szeol to jest to samo co niebo albo szeol to jest to samo co piekło nie mamy rozwój biblijnej

eschatologii rozwój pewnego nauczania to znaczy w Starym Testamencie Uważano że do pewnego momentu że życie człowieka kończy się ze śmiercią a po śmierci jest szeol i on jest dla wszystkich i ten szeol to nie jest ani niebo ani piekło po prostu ta idea życia człowieka do śmier po śmierci ona się będzie rozwijała i dokładnie to samo mamy tutaj że idea tych istot niebiańskich która była zapożyczona wyraźnie ze świata starożytnego zwłaszcza z tych tekstów kananejski czy później babilońskich o czym jeszcze później powiem i to pokażę bardzo wyraźnie to ta idea się rozwija ona stopniowo będzie się

oczyszczać najpierw hote z politeizmu a później będzie się oczyszczać monoteistyczne i dopiero z czasem wyrobi się takie przekonanie na ten temat Kim są te istoty boskie i zostaną one zwłaszcza później już w septuagincie w tekstach greckich i później połączone czy utożsamiony wręcz z aniołami ale mówię o tym dlatego że ja nawet otworzyłem kilka profesjonalnych biblisty opracowań jak wielkie na przykład wielkie opracowanie biblisty ojca Jankowskiego taki benedyktyn nieżyjący bardzo wielki biblista redaktor naczelnej Biblii Tysiąclecia właśnie widzimy to i w wielu innych opracowaniach bardzo takie ahistoryczny podejście to znaczy opisuje się te teksty narzucając nasze dogmatyczne wyobrażenia

o aniołach jakie mamy już po dwóch czy TR TSC lat historii na temat i rozwoju doktryny o aniołach tak i piszą ci wszyscy specjaliści że tu aniołowie to że tu synowie Boży to aniołowie takie przepisy mamy nawet w Biblii Tysiąclecia tak że na przykład mamy tam Bene elohim synów Bożych a Biblia w ogóle bez krępacji mówi to są aniołowie nie czyli jakby to jest w ogóle bardzo popularny sposób uprawiania angelolog i dlatego na to Uczulam całkowicie ahistoryczny tak taki błędny metodologicznie tak jakby ta doktryna się w ogóle Nie rozwijała tylko narzucamy na teksty biblijne od

razu to nasze wyobrażenie i gdybym miał przedstawić w taki uproszczony sposób rozwój angelolog biblijnej oczywiście ja nie jestem angelolog więc to nie jest moja specjalizacja ale ale gdybym miał przedstawić ten rozwój angelolog biblijnej i tej idei No to bym wyróżnił takich siedem etapów i właśnie na nasz użytek użytek naszego tu wykładu coś takiego zrobiłem rozwój koncepcji anioła czyli rozwój angelolog chrześcijańskiej jak ja to widzę mianowicie widzę to tak że mamy cztery okresy rozwoju nauczania o aniołach w Biblii cztery okresy biblijne i trzy już okresy chrześcijańskie co daje nam piękną liczbę s to tak przypadkowo ale

rzeczywiście tak wyszło mianowicie zaczynając od najstarszego etapu to byłby okres monarchii Czyli mniej więcej lata no wiek od 10 do S przed naszą erą a więc czasy przed wygnaniem babilońskim czasy pierwszej świątyni i tutaj mamy najstarsze teksty biblijne czyli teksty starych proroków stare teksty prorockie stare teksty z pięcioksięgu czy z ksiąg histor No i oczywiście do nich zalicza się często te najstarsze pieśni czy poezję biblijną i w tych tekstach mówiliśmy że tutaj jeszcze mamy ten etap hote isty kiedy nie ma mowy o aniołach może jest mowa o aniole Jahwe ale o tym później Powiem natomiast

najczęściej przy Bogu pojawiają się synowie Boży rada świętych zgromadzenie bogów C czy po prostu wprost Bogowie o tym mówią te stare teksty biblijne zapożyczają ten obraz od kananejski obrazu panteonu Boga Ela później taki tak naprawdę rozwój angelolog czy idei aniołów zaczyna się w trakcie niewoli babilońskiej i po niewoli babilońskiej bo tutaj Żydzi którzy zostali wygnani spotykają się z bardzo rozbudowaną taką mitologiczną angelolog która występuje właśnie w świecie sumeryjsko-babilońskich a później w świecie perskim i tu pokażę później pewne ciekawe zapożyczenia ale tu mamy rzeczywiście już rozwój tej ang angelolog biblijnej tutaj już pojawia się wiele scen

i wiele przedstawień biblijnych wiele opowiadań o tym jak to właśnie aniołowie odrywają się od Boga i ingerują w życie człowieka tak jakoś na polecenie Boga stają się tymi posłańca Boga to jest ten okres perski Po wygnaniu babilońskim a więc wiek piąty i czwarty przed Chrystusem mówimy o tekstach pięcioksięgu zwłaszcza autora kapłańskiego o tekstach z ksiąg kronik czy proroka Ezechiela proroka wygnani nowego i Zachariasza po wygnani nowego trzecim okresem w którym angelologia można powiedzieć ma szczyt rozwoju to jest niesamowity rozwój angelolog biblijnej mianowicie to się rozwija potężna literatura i biblijna i około biblijna bo też apokryficzna

na temat aniołów to jest zwłaszcza okres hellenistyczny czyli późny okres drugiej świątyni druga świątynia to to jest ta właśnie No odbudowana po niewoli babilońskiej zwłaszcza chodzi mi o trzeci do pi wieku przed Chrystusem i tu mamy takie teksty jak septuaginta która będzie reinterpret nowa te stare teksty biblijne hebrajskie właśnie w duchu już rozwiniętej angelolog później mamy księgę Daniela księgę Tobiasza pierwszą drugą księgę machabejska ale również takie apok księgi jak Księga Henocha Księga jubileuszy czy teksty z kumran inne wiele tekstów z kumran jak chociażby zwój wojny ale tu mamy wiele innych jeszcze tekstów tak ten okres

właśnie hellenistyczny przełomu r będzie bardzo ważny dla rozwoju czy najważniejszy dla rozwoju angelolog biblijnej bo tu Przede wszystkim rozwija się świadomość dystansu jaki dzieli Boga i człowieka tutaj Bóg staje się coraz bardziej transcendentny i właśnie jeżeli działa to już nie bezpośrednio ale za pośrednictwem Aniołów w tych wcześniejszych etapach jeszcze często mamy mowę o tym że Bóg działa za pomocą swojej ręki czyli osobiście Bóg bezpośrednio objawia się prorokom tak a tutaj już w tym drugim a zwacza trzecim etapie Bóg zaczyna coraz częściej objawiać się i działać za pośrednictwem aniołów i oczywiście poza tym takim rozwojem tej

idei dystansu Boga tej transcendencji oddzielenia wielkości Boga i małości człowieka a więc potrzebny będzie pośrednik jakim jest anioł tutaj oczywiście też mamy ważny wpływ też tych tekstów pozabiblijnych zwłaszcza ze środowiska najpierw mez skiego irańskiego No ale później oczywiście też ze świata greckiego i kolejnym czwartym etapem w rozwoju biblijnej idei anioła jest oczywiście Nowy Testament tu mamy bardzo ważne nauczanie list Świętego Pawła Ewangelii innych listów listów pasterskich oraz Apokalipsy tak to będzie kolejny tak wyróżniam przynajmniej kolejny taki ważny etap w rozwoju angelolog tutaj w tym trzecim i czwartym etapie aniołowie stają się wręcz no jednymi z

najważniejszych bohaterów historii biblijnej zwłaszcza tutaj jak mówiłem o tym okresie helleński to jest też związane w ogóle z rozwojem eschatologii właśnie z rozwojem tego nauczania o życiu przyszłym z rozwojem idei Męczeństwa z rozwojem apokaliptycy i tak to się wiele koncepcji poszerza i rozwija między innymi właśnie w tym trzecim i czwartym etapie mamy tutaj wreszcie pojawia się bardzo silny podział na aniołów dobrych i aniołów złych to te teksty z okresu później okresu drugiej świątyni zwłaszcza będą mówić o wielkim upadku aniołów tak i podzieleniu się właśnie świata na te dwa królestwa królestwo Boga i królestwo Świętych Aniołów

sprawiedliwych tak synów światłości i to królestwo synów ciemności i Nowy Testament przejmuje tak przejmuje te ideę On je rozwinie On je też oczyści troszkę zmieni ale będzie rozwijał te idee późnego judaizmu biblijnego tutaj też niesamowicie Rośnie liczba aniołów tak O ile wcześniej mówiono o jednym aniole o dwóch o siedmiu dziewięciu czy o na przykład radzie bogów ewentualnie mówiono o jakichś zastępach ale to jeszcze nie byli aniołowie to tutaj już w księdze Daniela Czytamy że służyło mu czyli Bogu a 100 00 po 100 00 stało przed nim czyli przed Bogiem No już w liście do Hebrajczyków

będzie mowa o tym że liczba aniołów jest w ogóle niepoliczalna takż rozwija się liczba aniołów i później mamy już trzy takie etapy dalszego rozwoju co ciekawe tu Wcale się nie kończy jakiś rozwój idei na temat aniołów bo mamy okres rzymski bizantyjski to jest okres wczesnochrześcijański starożytności chrześcijańskiej zwłaszcza chodzi o czasy od II wieku do pi ale w tym świecie bizantyjskim wschodnim również dalej tutaj mamy wielkie zasługi ojców kościoła wielu pism wczesnochrześcijańskich listów później synodów i różnego rodzaju soborów które będą uściślić precyzowanie mamy bardzo owocny w rozwój tej nauki okres średniowiecza przede wszystkim scholastyka przede wszystkim

rozwój uniwersytetów mamy Tomasza zakwit anielskiego innych wielu takich badaczy rozwija się nauka o aniołach No i wreszcie mamy okres nowożytny i współczesny gdzieś od 16 wieku mamy czasy reformacji później soborów też w kościele katolickim trydencki Sobór Watykański pierwzy drugi nauczanie katechizmu i tak dalej więc widzimy że i to jest tak ogromny skrót Proszę mi wybaczyć i proszę tutaj nie czepiać się szczegółów bo to jest duże uproszczenie ale ono właśnie ma nam pokazać Po pierwsze rozwój właśnie tej biblijnej i chrześcijańskiej angelolog II Czyli jak ta nauka się rozwija i też uczulić nas właśnie na to co

powszechnie spotykam w różnego rodzaju opracowaniach że jest popełniony ten bą ah historyczności to znaczy gdziekolwiek w Bibli przeczytamy coś o jakiejś istocie jakimś Chubby jakimś synach Bożych jakimś prawda Aniele od razu nakładamy na to wszystkie kategorie wiedzy na ten temat która rozwijała się jak widzimy od 3000 lat tutaj przytaczam jeszcze zdanie ojca profesora Zdzisława Kijas który No właśnie zauważył w jednym ze swoich opracowań na temat aniołów mówi tak nie ma zgodności wśród autorów starotestamentowych czyli autorów biblijnych natchnionych Starego Testamentu w sprawie przedstawienia aniołów No już tutaj widzimy takie oczekiwanie nasze takie oczekiwanie że skoro Biblia

to jest księga natchniona to powinna być jedność w danym poglądzie tak Czyli No Biblia powinna być koherentna spójna jeżeli chodzi o dany pogląd tak to oczekiwanie jest przedwczesne bo jak powiedzieliśmy na tamtym etapie nie ma jeszcze ujednoliconego obrazu anioła jaki my znamy dzisiaj po 2000 lat teologii chrześcijańskiej tak nie ma zgodności wśród autorów biblijnych w sprawie przedstawienia aniołów raz mają wygląd mężczyzny innym razem mają wygląd uskrzydlonych stworzeń o twarzach bądź to ludzkich bądź to zwierzęcych to mamy różne wyobrażenia bo to są różne idee różne zapożyczenia różny czas ich powstawania i ta idea się będzie dopiero

kształtować jeszcze w innych tekstach w ogóle nic się nie mówi na temat wyglądu aniołów także kochani trzymamy formę na kanale bo tak jak bo to co teraz mówię tego nie spotkacie Popatrzcie sobie na różne opracowania na temat aniołów praktycznie nigdzie nie ma tego ważnego rozróżnienia jakie tutaj czynimy w chrześcijańskich opracowaniach na temat aniołów tego mi właśnie brakuje i dlatego to podkreślam Wybaczcie że tyle razy ale uważam że to jest ważne Dobrze kochani Przechodzimy dalej przechodzimy do już terminu anioł właściwego terminu i właściwego tematu gdzie jak Pojawia się ten termin i co on tak naprawdę oznacza

tak Otóż hebrajski termin bo jesteśmy najpierw w Starym Testamencie w Biblii hebrajskiej hebrajski termin który my dzisiaj znamy jako anioł to jest tak naprawdę hebrajski termin malach i ten termin malach oznacza tak naprawdę posłańca bez żadnej kategoryzacji czy chodzi o jakiegoś Boga czy bóstwo czy chodzi o jakiegoś istotę ze świata Boskiego typu anioła czy chodzi o człowieka tak widzimy że słowo malach to jest tak naprawdę pewne zadanie które ma wykonać jakaś osoba to jest pewna Funkcja którą ma ktoś wykonać bez żadnego wgłębienia się jaką naturę ma ta osoba czy to jest osoba ze świata Boskiego

czy to jest osoba ze świata ludzkiego Tak malach to jest po prostu funkcja tak pochodzi Zresztą od czasownika laach który właśnie oznacza posyłać Tak to jest po prostu zadanie malach oznacza kogoś kto pełni pewne zadanie i w Biblii wielokrotnie mamy tego poświadczenie mianowicie ludzie nazwani są malachi czyli właśnie tymi posłańcy między innymi tam w historii Saula czy Dawida jak Saul Czy Dawid wysyłają kogoś nazwany jest on posłańcem nazwany jest malach ale również jak Bóg wysyła kogoś właśnie na ziemię z tych istot niebiańskich również ta postać nazywa się malach ale malach to nie jest żadna natura

tej postaci nic nie wiemy o jej naturze Wiemy tylko że otrzymała takie zadanie żeby przekazać jakąś wiadomość i bardzo ładnie uje to Święty Augustyn który mówi coś takiego termin anioł on oczywiście mówi o terminie greckim Angelos ale zaraz o tym powiem że termin grecki przejmuje dokładnie tą samą funkcję tego hebrajskiego terminu czyli w grece klasycznej w grece coine Angelos dokładnie będzie miał to samo znaczenie czyli również oznacza pewną funkcję zadanie Czy jakąś rolę do spełnienia Nic nie mówiąc o osobie która to spełnia my nie wiemy czy to jest człowiek czy to jest boska istota czy

to jest istota pośrednia ze świata anielskiego tak w literaturze greckiej W ogóle Bogowie również są nazywani to aniołami Ale nie dlatego że są aniołami tylko dlatego że pełnią funkcję posłańców tak Święty Augustyn właśnie mówi coś takiego termin Anioł czyli termin Angelos grecki oznacza funkcję a nie naturę pytasz jak nazywa się ta natura to jest Duch tak anioł jest jakimś duchem ale pytasz o jego zadanie to jest właśnie anioł anioł to jest zadanie przez to czym jest on jest duchem ale przez to co wypełnia jest aniołem tak bardzo ciekawe fajne wyjaśnienie świętego Augustyna i tu może

jeszcze przytoczę dwa teksty ugarycki które pokazują w ogóle ten świat starożytny właśnie że on to dokładnie robi że On używa funkcji posłańca nie rozdzielając czy to jest człowiek czy to jest jakieś istota ze świata niebiańskiego czy to jest wręcz Bóg Bo zarówno ludzie jak i aniołowie jak i Bogowie mogą być posłańcy być właśnie aniołami tak w tekstach ugarycki na przykład gapanowicz że Bogowie zanim się odwiedzą albo Zanim przyjdą do siebie w gościnę czy żeby sobie coś przekazać posyłają do siebie posłańców tak i nie tylko baal ma swoich posłańców innych pomniejszych bogów bo ci ganu iaru

to są jacyś pomniejsi Bogowie ale jamm mu tu widzimy też wysyła swoich posłańców tak czy w innym tekście ugarycki również jest mowa Idźcie Boscy posłańcy A więc czy to w tekstach ugarycki Czy w biblijnych tekstach hebrajskich Czy w tekstach greckich biblijnych prawda bo tu już pokazuje że właśnie tym greckim odpowiednikiem hebrajskiego malach jest termin Angelos tak w liczbie mnogiej Angelo że czy to w tekstach ugarycki hebrajskich czy greckich ten termin jest używany na funkcję i tą funkcję mogą pełnić pomniejsi Bogowie mogą pełnić inne istoty ze świata niebieskiego mogą pełnić ludzie tak jak powiedzieliśmy na przykład

w świecie Homera tak Czyli w kulturze greckiej właśnie Hermes o Którego którego tam gdzieś Pokazywałem na tym dzbanie jest nazywany czy Hermes czy też Iris tak są nazywani Angelo Ale nie dlatego że są inną kategorią Bytów nie to są Bogowie tak to są Bogowie tylko oni spełniają funkcję Angelos czyli spełniają funkcję posłańca podobnie zresztą Homer będzie mówił o ludzkich posłańca tak jak tam opowiada o posłańca Achillesa to również mówi czy wysłanych do Achillesa również mówi o nich jako Angelo Tak zresztą to samo czyni dokładnie Ewangelia bo chociażby chyba w Ewangelii Łukasza jest mowa o o

aniołach Jana Chrzciciela No czyli posłańca tak to ludzie posłani przez Jana Chrzciciela nazwani są Angelo czy tak posyła tam chyba do wioski samarytańskie też mowa jest o Angelo i tak dalej nie Także widzimy że ten termin nie oznacza natury on nic nie mówi o naturze danej postaci tak danej istoty tylko mówi o pewnej funkcji którą dana postać wykonuje no i ten termin grecki Angelos przeszedł do łaciny został zlaty iowan jako Angelus tak liczba mnoga Angeli No i tak trafił do języków zachodnich i tu się zrobił problem tak bo w językach zachodnich właśnie słowo anioł ono

już zaczęło być stosowane jako pewna natura tak nie człowiek nie Bóg tylko właśnie anioł jako pośrednik między bogiem między światem Boga a światem ludzi Anioł w językach zachodnich oznacza już tą istotę ze świata Boskiego więc my potrzebujemy tego sprostowania i uściślenia którego nie potrzebują języki hebrajski czy grecki dobrze przechodzimy do bardzo ważnej idei Jesteśmy jeszcze w pierwszym etapie rozwoju angelolog biblijnej Gdzie w Starych tekstach pojawia się niesamowita niezwykła postać anioła Jahwe pojawia się jakiś anioł Jahwe i to jest bardzo ciekawy termin który powoduje dość istotną konfuzję zarówno czytelników Biblii jak i biblistów mianowicie ten termin

w Starych tekstach biblijnych termin anioł Jahwe jest bowiem nieodróżnialna kto tak naprawdę mówi albo kto tak naprawdę działa tak anioł Boga czy sam bóg tekst z jednej strony podkreśla objawienie się anioła Pańskiego anioła Jahwe tak mamy malach mam malach Jahwe ten termin a więc objawia się anioł tak tymczasem z kontekstu i z treści widzimy że oto przemawia czy działa sam Bóg tak tak jakby ta postać anioła była tak przezroczysta że wręcz niewidzialna tak do tego stopnia jest to utożsamienie takie mocne że w zdecydowanej większości tych miejsc o których mówię gdzie pojawia się termin anioł Jahwe

możemy to w ogóle słowo Anioł czyli malach usunąć i ten tekst dopiero wtedy nabierze spójności bo mówię ta konfuzja polega Na czym że nagle w czaku gorejący objawia się anioł Jahwe a moz samym Jahwe No to kto tam jest tym szaku roją czy anioł Jahwe czy sam Jahwe nie i albo ten anioł Jahwe tak bardzo utożsamia się ze swoim zadaniem tak że staje się całkowicie przezroczysty i niewidoczny że działa i mówi przez niego Bóg albo jest to po prostu pewna forma Literacka w Starych tekstach biblijnych czyli pewien zabieg narracyjny aby nie mówić o Bogu wprost

tak jako bóg jako transcendentny ten który się oddala aby nie mówić o Bogu wprost czy zbyt antropomorficzne a mimo to wskazać że działa sam Bóg tak więc ten anioł jwe to jest jakaś taka figura literacka Czy figura stylistyczna która tak naprawdę ona troszkę osłania tak jak ten obłok który osłania objawienie czy postać samego Boga ale tak naprawdę wiemy że tam tak naprawdę jest sam Bóg tak ten anioł tu wręcz staje się niewidoczny i takich tekstów Biblii jest wiele chociażby scena ofiarowania Izaaka na górze Moria tak Księga Rodzaju rozdział 22 scena aked czy chociażby słynna walka

Jakuba z Bogiem ta nocna walka to zmaganie się Jakuba właśnie z kim z aniołem czy z Bogiem wymienność anioła Jahwe z samym Jahwe tutaj prowadzi wręcz do identyfikacji do utożsamienia tak ten anioł to jest tak naprawdę sam Jahwe tak czy tak jak powiedziałem w księdze wyjścia objawienie w krzaku gorejącym Mojżeszowi objawia się anioł Jahwe ale wszystkie inne teksty biblijne będą mówić że w krzaku gorejącym na Synaju Mojżeszowi objawił się kto objawił się Jahwe Tak więc całkowite utożsamienie podobnie w księdze licz bardzo fajny tekst to jest ten anioł Jahwe który objawia się oślicy Balaama a później

samemu prorokowi balaam tak I znowu balam jak rozmawia To rozmawia Tak jakby z samym Jahwe nie Czy w księdze sędziów objawienie anioła gedeonowi Gedeon też nie rozmawia nie mówi Aniele tylko mówi Jahwe Tak rozmawia z samym Jahwe tymczasem tekst mówi że o to objawił się anioł Jahwe i takich tekstów jest więcej więc widzimy że mamy jakąś tajemniczą postać potężnego anioła Jahwe który do tego stopnia jest przezroczysty i taki niewidoczny że wręcz przez niego przemawia sam Jahwe tak i najprawdopodobniej pierwotnie ta formuła malach Jahwe anioł Jahwe była jedną z wielu form teofanii samego Jahwe samego Boga

tak ten anioł Jahwe miał tu przedstawiać samego Boga a wraz z rozwojem teologicznej koncepcji transcendencji Bożej i z rosnącym przeświadczeniem o niemożliwości bezpośredniego kontaktu z Bogiem w postaci anioła Jahwe zaczęto już dopatrywać się faktycznego anioła takiej postaci która jest staje się pośrednikiem tam już tego Boga nie ma Jest tylko ten tylko ten pośrednik Dobrze kochani już długo mówię i tak nie wyczerpie a mam bardzo dużo jeszcze do powiedzenia i do pokazania mam bardzo dużo ciekawych jeszcze zdjęć wam do pokazania i rzeczy do omówienia ale tak jak powiedziałem w jednym odcinku tego nie zrobimy chcemy sobie

opowiedzieć o Serafin potężne istoty które najprawdopodobniej są najbliżej samego Boga Są nieod RW od Boga powiemy sobie o chub kim są chuby strażnicy tronu Jahwe tak powiemy sobie Kim są sumeryjskie babilońskie lamassu bardzo ważna idea później powiemy sobie o dalszym rozwoju idei aniołów Biblii powiemy sobie o aniołach w Nowym Testamencie o jakie zadania funkcje pełnią Jak wyglądają anioły tak tak naprawdę Czy anioły mają płeć Właśnie odpowiemy sobie na te ważne pytania dlaczego nie ma opisu ich stworzenia Kiedy Bóg stworzył anioła opowiemy sobie o tych church anielskich i o archaniołach i wreszcie powiemy sobie o tym

upadku aniołów czyli właśnie o demonie więc zapraszam na kontynuację dzisiaj już kończymy ale temat trzeba będzie na pewno jeszcze bardziej zgłębić i rozpracować dlatego Dziękuję za dziś i zapraszam na kolejne części na temat aniołów